Xưa có thích khách ám hại vua chúa. Nay có hung thủ ám sát các nguyên thủ được bảo vệ vòng trong vòng ngoài nghiêm ngặt nhất.
Yigal Amir (giữa) ra tòa năm 1996, bị kết án tù chung thân - Ảnh: israelhayom.com
Các quốc gia đều xây dựng lực lượng bảo vệ yếu nhân số 1, song mạng sống của tổng thống vẫn có thể bị đe dọa một khi "sói đơn độc" ra tay, người tin cẩn đoạt mạng, nước ngoài can thiệp hoặc phát sinh những sai sót chết người.
Tối ngày cuối tuần 4-11-1995, Thủ tướng Yitzhak Rabin đã có bài phát biểu kêu gọi ủng hộ tiến trình hòa bình với người Palestine tại cuộc biểu tình ở trung tâm Tel Aviv (Israel).
Cuộc biểu tình vừa kết thúc, phần tử Do Thái cực hữu Yigal Amir (27 tuổi) bước tới bắn ba phát súng vào lưng ông Rabin. Đây là vụ ám sát thủ tướng đầu tiên và duy nhất kể từ ngày thành lập Nhà nước Israel vào năm 1948.
Lực lượng an ninh Israel đinh ninh kẻ tấn công tiềm tàng của thủ tướng phải là Hamas chứ không phải là dân Do Thái.
CARMI GILLON
Shin Bet bỏ qua tin tình báo quan trọng
Bốn ngày sau vụ ám sát, Chính phủ Israel thành lập Ủy ban Điều tra Shamgar do ông Meir Shamgar - cựu chủ tịch tòa án tối cao - phụ trách. Tháng 3-1996, Ủy ban Điều tra Shamgar đệ trình báo cáo với kết luận:
Các phương pháp bảo vệ an ninh cho Thủ tướng Rabin không phù hợp nên hung thủ mới tự do hành động. Báo cáo ghi nhận hàng loạt thiếu sót trong công tác an ninh của Cơ quan An ninh Israel (còn gọi là Shin Bet hay Shabak), nhưng lại không phân tích thất bại nghiêm trọng trong công tác tình báo.
TIN LIÊN QUAN
22 năm sau vụ ám sát, TS phân tích chiến lược Avner Barnea tại Trung tâm Nghiên cứu an ninh quốc gia (NSSC) thuộc Đại học Haifa, Israel, khẳng định nếu làm tốt công tác tình báo, Shin Bet đã có thể ngăn chặn vụ ám sát.
Nhận định này được nêu trong bài nghiên cứu "Vụ ám sát một thủ tướng -
Thất bại của cơ quan tình báo không ngăn chặn được vụ ám sát Yitzhak Rabin" đăng trên tạp chí The International Journal of Intelligence, Security and Public Affairs (NXB Taylor & Francis ở Anh) vào tháng 3-2017.
Theo TS Avner Barnea, có hai thông tin tình báo quan trọng đã bị Shin Bet bỏ qua. Vào tháng 6-1995, tức năm tháng trước vụ ám sát, sinh viên Shlomi Halevy - quân nhân dự bị trong đơn vị tình báo của Bộ Tư lệnh trung ương - báo cáo với chỉ huy đơn vị một thông tin động trời. Anh ta tình cờ nghe hai người lạ nói chuyện trong phòng vệ sinh bến xe buýt trung tâm ở Tel Aviv rằng một người Do Thái gốc Yemen dự tính sẽ bắn Thủ tướng Rabin.
Nghi phạm trẻ tuổi, thấp bé, tóc xoăn, là người sùng đạo thường hay đến đền thờ Do Thái và đã có súng.
Thông tin được chuyển ngay cho Shin Bet nhưng Shin Bet chuyển thông tin cho cảnh sát Jerusalem để cảnh sát thẩm vấn Halevy.
Sau vụ ám sát, Halevy mới khai nhận anh ta quen biết hung thủ Yigal Amir và người cung cấp tin là cô bạn gái cũ từng học chung với Amir tại Đại học Bar-Ilan. Halevy không bị đưa ra xét xử mà chỉ bị sa thải khỏi quân đội.
Ông Carmi Gillon - cựu giám đốc Shin Bet (năm 1994-1996) - thừa nhận đúng ra Shin Bet phải điều tra độc quyền thông tin do Halevy cung cấp và nếu Shin Bet xác minh báo cáo, nhận diện nghi phạm và phát cảnh báo sớm thì Thủ tướng Rabin chưa chắc đã bị ám sát.
Những người biểu tình cánh hữu đập xe Thủ tướng Rabin để phản đối Hiệp định Oslo tại Jerusalem ngày 5-10-1995 - Ảnh: Flash90
Đặc vụ nằm vùng không báo cáo hung thủ
Thông tin tình báo thứ hai liên quan đến Avishai Raviv. Raviv được Shin Bet tuyển dụng vào năm 1987, hoạt động nằm vùng với bí danh "Champagne" chuyên theo dõi các nhóm Do Thái cực hữu.
Trong quá trình nằm vùng, Raviv đã thực hiện nhiều hoạt động trái phép và trở thành tiếng nói chủ chốt trong các nhóm cực hữu. Raviv đã tham gia tạo bức ảnh ghép với nội dung Thủ tướng Rabin mặc quân phục SS.
Vài lần Raviv đã công khai nói theo luật Do Thái, giết thủ tướng là hành vi được phép. Raviv có mối quan hệ thân thiết với hung thủ ám sát Yigal Amir và Amir đã tham gia nhiều hoạt động của Raviv chống lại tiến trình hòa bình với Palestine và chống Thủ tướng Rabin.
Mặc dù biết hành vi vô kỷ luật của Raviv nhưng Shin Bet vẫn khai thác người này như một điệp viên nằm vùng có giá trị. Hung thủ Amir đã từng nói đến vấn đề ám sát Thủ tướng Rabin nhưng trong các báo cáo với cấp trên, Raviv chỉ một lần duy nhất nhắc đến Amir.
TIN LIÊN QUAN
Hai tháng sau khi quân nhân dự bị Halevy báo cáo về nghi phạm Amir vào tháng 6-1995, Raviv đã có báo cáo về Amir, rồi từ đó không có thêm báo cáo nào khác, đặc biệt ngay trước vụ ám sát.
TS Avner Barnea nhận định Amir và Raviv cùng hoạt động trong một nhóm Do Thái cực đoan chống lại Hiệp định Oslo nhưng Shin Bet lại đánh giá thông tin này không phải là ưu tiên hàng đầu. Cuối cùng vụ ám sát đã xảy ra.
Ủy ban Điều tra Shamgar nhận xét Shin Bet đã không kiểm soát đúng mức hành động khiêu khích của đặc vụ Raviv và đặt câu hỏi vì sao người này không báo cáo âm mưu ám sát của Amir.
Raviv bị truy tố về tội không ngăn chặn tội phạm, song tòa án lại phán quyết Raviv không biết gì về âm mưu ám sát của Amir. Phán quyết của tòa rõ ràng đã mâu thuẫn với báo cáo của Ủy ban Điều tra Shamgar.
Sau vụ ám sát, Shin Bet đã phản đối mọi ý định đưa Raviv ra xét xử. Có vẻ như Shin Bet muốn tránh điều khó xử xảy ra vì đã biết thông tin về "người Yemen nhỏ con tóc xoăn" có ý định ám sát thủ tướng được quân nhân dự bị Halevy cung cấp năm tháng trước vụ ám sát.
Báo cáo của Ủy ban Điều tra Shamgar không giải đáp câu hỏi: Làm thế nào Shin Bet lại bỏ qua hai cơ hội quan trọng để cứu mạng Thủ tướng Rabin?
Sau này hung thủ Amir thú nhận hắn đã bị các giáo sĩ Do Thái kích động khi hô hào "Rabin là kẻ phản bội". Amir đã hỏi các giáo sĩ Do Thái rằng liệu hắn có nên giết Rabin hay không. Các giáo sĩ không những không ngăn cản mà còn không báo cáo gì với chính quyền.
Những dấu hiệu báo trước
Sáng ngày 25-2-1994, thiếu tá dự bị Baruch Goldstein đã dùng súng tiểu liên giết chết 29 tín đồ Hồi giáo Palestine và làm 125 người bị thương trong đền thờ cạnh hang Lăng mộ Các tổ phụ ở Hebron. Hung thủ bị giết chết tại chỗ.
Báo cáo của Ủy ban Điều tra Shamgar nhận định hung thủ là "sói đơn độc". Vụ thảm sát này là lời cảnh báo của các phần tử Do Thái cực hữu phản đối Hiệp định Oslo được Thủ tướng Rabin ký với Palestine vào tháng 9-1993.
Ngày 5-10-1995, tức một tháng trước vụ ám sát, trong một cuộc biểu tình bạo lực vang dậy tiếng thét gọi ông Rabin là "tên phản bội", "Rabin phải chết".
Năm ngày sau, các phần tử cánh hữu đã quậy phá làm gián đoạn bài phát biểu của ông tại Viện Wingate.
Một người biểu tình cố tiếp cận ông nhưng bị cận vệ ngăn lại. Đây là lần đầu tiên thủ tướng bị đe dọa trực tiếp, tuy nhiên phương thức hoạt động của Shin Bet đối với các phần tử Do Thái cực đoan vẫn không hề thay đổi.
Hai tháng trước vụ ám sát, mặc dù ông Carmi Gillon - cựu giám đốc Shin Bet - thừa nhận trong cuộc họp kín rằng có khả năng Thủ tướng Rabin bị giết song công tác bảo vệ an ninh vẫn như cũ. Sau này Gillon biện bạch do ông Rabin phản đối vì ông không muốn giống các nhà lãnh đạo trong chế độ độc tài.
Chỉ cần một khoảnh khắc bất cẩn, mạng sống của nguyên thủ quốc gia có thể bị đe dọa. Nước Nhật đã phải trả giá cho một phút sơ suất trong công tác bảo vệ an ninh với vụ ám sát cựu Thủ tướng Shinzo Abe năm 2022.
>> Kỳ tới: Một phút sơ sẩy, "sói đơn độc" ra tay
Kẻ ám sát ông Trump đã tính bắn vào đám đông
Cục Điều tra liên bang (FBI) cho hay kẻ nổ súng ám sát ông Trump đã chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi quyết định hành động ở Pennsylvania.
